Ro i uro

«Mamma er et bymenneske, hun tar meg aldri med til skog og fjell». Minja er 16 år og eit ekte bybarn. Ho bur på Stovner saman med mora Kine, som lengtar seg endå nærare bykjernen. Minja har ingen andre i familien, ho er resultatet av ein one-night-stand, og har dessutan ei mormor som ho ikkje får lov av mora til å møte. Hovudpersonen har elles nokre merkverdige eigenskapar: Av og til lyser det i augene hennar, og ho er dessutan så sterk at ho rett som det er knusar tallerkar og vekkjarklokker med berre nevane.

Urovekkjande

Førstepersonsperspektivet er frå første side av den berande bjelken i romanen. Med kort avstand til forteljaren får lesaren oppleve uro og usikkerheit tett på. Vi blir førde gjennom ei urovekkjande og brutal romanopning. Minja vaknar i villreie, og skildrar sjølv den tilstanden ho er i: «Jeg våkner av en lyd og slår øynene opp. Det eneste jeg husker før alt hviskes bort, er et kyss. (…) Jeg vrir hodet, det føles som en jernstang er tredd langs nakkevirvlene og ned i ryggen min. (…) Hjernen min er tom og kroppen er kaos».

Men i utgangspunktet er ikkje Minja ei utprega usikker jente. Snarare tvert om. Situasjonen ho hamnar i er likevel av den typen som ville ha gjort ein kvar usikker. Etter at ho vaknar forslått og utan hugs, prøver ho i første del av romanen febrilsk å finne ut kva som har hendt henne. Bestevennen Josef er nemleg forsvunnen, og Minja mistenkjer at forsvinninga har noko med henne å gjere. Ho må grave fram sin eigen hugs. Det viser seg at ho må grave fram si eiga familiehistorie òg. Ikkje nok med det, Minja finn ut at nettopp familiehistoria er grunnen til at ho har mista hugsen: Ho har prøvd å finne mormora.

Dyktig forteljar

I del to hoppar vi difor nokre veker attende i tid, og får følgje Minja fram til hendinga der ho mistar hugsen. Forteljinga blir ein rekonstruksjon av dei tapte minna hennar, og måten Grimnes løyser dei narrative problema som eit slikt tap av hugs gjerne fører med seg, er smidig og godt handverk. Minja finn mobiltelefonen som ho har mista, og når ho les meldingane frå Josef, stig historia hennar fram att, minne for minne.

Også på andre område viser Grimnes seg som ein dyktig forteljar. Ho legg frå byrjinga av fram små mysterium, hintar om at det ligg noko bak, men dreg aldri merksemda fullt og heilt mot dei. Ho plasserer dei på sett og vis rett utanfor scenelyset, men sørgjer samstundes for at dei er synlege for dei som ser etter. Slik utviklar spenninga seg som ein spiral; vi kjem støtt tilbake til personar, hendingar, stadar som først synest perifere, men som viser seg å vere viktige. Kva er det til dømes med figuren som Minja skapar i teikningane sine, ein figur som ho har gitt det talande namnet Natt? Ei stund lurer eg på om han berre er ein brikke i det store puslespelet som person- og miljøskildringar ofte er, men mot slutten av romanen glid også han naturleg inn i historieforteljinga.

Grimnes har også funne fram til eit truverdig ungdomsspråk; ho er ikkje redd for å nytte frasar innleia med ord som «sykt» og ulike anglisismar som «lokket var helt støkk» og «reality check». Men ho overdriv heller ikkje bruken av dei, dei glid naturleg inn i eit trygt norsk språk, og det blir såleis verken påtatt eller kunstig, pinleg eller platt. Det heile er elegant gjort.

Ein bygdis frå bygda

Ynsket om å møte mormora fører Minja ut i ulukka. Meir konkret fører det henne ut i bygde-Noreg, til den vesle, fiktive staden Åslia, der mormora bur. Sjølv – bygdis som eg er – kvepp eg til når eg les dei temmeleg fordomsfulle skildringane av bygda og folka der. Slik skildrar til dømes forteljaren Even, som skal kome til å spele ei viktig rolle i historia: «Han var høy og bred. Stor. (…) En lam grønn caps med bilde av en hoppende geit på. Sekken hans sto i setet ved siden av og lignet den jeg hadde på barneskolen. Han hadde garantert en halv hjernecelle. Den andre halvdelen hadde Dagros som sto hjemme og venta». Vidare blir stakkaren omtala som «kugutten», dialekta hans som «rar» og Minja oppmodar han dessutan om å «hente leketraktoren» sin. No er det ikkje slik at ein vaksen lesar vil ha vanskar med å merke eit medvit om desse stereotypiane mellom linjene. Måten Grimnes legg dei fram på er like fullt modig. Ho motviser ikkje Minja sine fordomar på ein overtydeleg måte, men lèt dei rakne saman i tråd med historia si utfalding. Saman med Minja får lesaren oppdage at desse fordomane nettopp er fordomar – og ikkje sanne – mellom anna gjennom vennskapen som veks fram med Even og gjennom Josef sitt entusiastiske og fordomsfrie møte med bygda. Det er kanskje eit klassisk tilfelle av «showing» heller enn «telling», kanskje ikkje nyskapande, men det er like fullt gjennomført på ein stødig og trygg, og dermed også verknadsfull måte.

Mytologisk realisme

Slik eg har omtala boka til no, kan det verke som Kaoshjerte er ein realistisk roman. Delar av boka er då også realistisk, men opphaldet i Åslia kan vanskeleg seiast å vere det. Kaoshjerte er skriven i ei form for mytologisk realisme. Utan å røpe for mykje, kan eg nemne at Minja møter både hulder og huldrekall, at ho må gjennomføre ei lita gransking i folkeminnevitskap, og at ho på fleire måtar får kjenne på dei mørke kreftene i skogen og dei destruktive driftene i seg sjølv. Eg er lenge bergtatt av mystikken i boka; det overnaturlege glid så å seie naturleg inn i dette universet. Men i romanen sin tredje del opplever eg at noko av magien slepp taket. Dei mørke kreftene i skogen blir meir konkrete – i «huldrefolket» stig det fram ei slags fiendegruppe – og det heile blir mindre mystisk, mindre fortryllande, mindre spanande. Her hadde eg ynskt at Grimnes heldt på den usikre kjensla som ho skapar og handterer så godt i dei første delane av boka.

Ro i uro, uro i ro

Men historia må gå opp, og då må gjerne mystikken gjerast meir konkret. Det er likevel godt at Grimnes ikkje lèt seg freiste til å løyse alle problem, døyve all uro, la alle sorger glide forbi. Eg blir aldri heilt overtydd av kallenamnet «Kaos», som Even nyttar om Minja – eller for så vidt av tittelen på boka – fordi eg faktisk opplever Minja som ein ganske sindig person. I avslutninga finn ho også ei slags ro: «Klokka av uro har stanset. Det er rolig inni meg». Men Grimnes held like fullt fast på ei viss uro i hovudpersonen sin når romanen er over. For roa er ikkje endeleg, men berre for ein augeblink: «Akkurat her og nå kan jeg slappe av».