Ærlegheit varer (ikkje alltid) lengst

«Vilt fedt!» ropte den danske forfattaren Olga Ravn til Dagsavisen (1.2.2017) på spørsmål om kva ho synest om å bli omsett til nynorsk: «Bokmål er så tett på dansk allerede. På nynorsk blir det til en ny tekst». I tillegg til Ravn og dei tre andre danske poetane som nyleg har blitt utgitt på nynorsk, kjem også ein liten roman retta mot barn og ungdom: Mette Eike Neerlins Hest, hest, tiger, tiger har blitt svært godt tatt imot i Danmark, og er omsett til nynorsk av Brit Bildøen. I møte med barnelitteraturen er problemstillinga om ein treng omsetje danske (og svenske) bøker til norsk på sett og vis lite relevant. Yngre lesarar må få lese på sitt eige språk. Dei er dessutan avhengige av vaksne for å ha tilgang på bøkene. Kanskje finst det foreldre som slengjer med eit par barnebøker på dansk eller svensk når dei skaffar seg dei siste skrika i den skandinaviske samtidslitteraturen. Kanskje er det ganske få av dei. Det finst uansett eit godt argument, som Olga Ravn formulerte enkelt og klårt i intervjuet med Dagsavisen: «Å oversette er også å si: Denne litteraturen er viktig».

Strålande omsetjing

Denne debatten – og skilnadane mellom dansk, bokmål og nynorsk – ligg framme i medvitet medan eg les Hest, hest, tiger, tiger i Bildøen si omsetjing, og før eg seier noko om boka, vil eg drage fram det: Neerlins barneroman har blitt ein særeigen tekst på norsk, ein ny, nynorsk tekst, som med det kjende språket maktar å invitere lesaren inn i eit litt framandt univers – «danskerne» er trass alt ikkje heilt som oss. Eg har talt to-tre tilfelle der eg stussar; setningar eg opplever som lite idiomatiske, og som eg like godt kan nemne eit eksempel på for å vise kor bagatellmessige dei er: «Då eg fekk fri ved totida», står det ein stad, og eg lurer på om det danske «ved totiden» ikkje helst heiter «i totida» på nynorsk, kanskje særleg sidan tonen i romanen elles er ganske lett og ledig? Jamt over strålar likevel denne omsetjinga – talenært og likevel tydeleg litterært – og romanen er svært god å lese på norsk.

Fargerik

«Hest, hest, tiger, tiger» handlar om Honey, som har «hareskår», eller leppeganespalte, som det meir presist og mindre brennmerkande heiter her. Livet hennar utspelar seg mot ein grå bakgrunn – mora jobbar på bar, medan faren driv med nokre lugubre og etter alt å døme narkotika-relaterte greier – men romanen lèt seg ikkje forstå som sosialrealistisk tristesse: Neerlin klæsjar fargerike menneske og fornøyelege formuleringar utover forteljinga, og sjølv om ramma for forteljinga på eit vis er konvensjonell, opplever eg det som skjer innanfor som friskt og uføreseieleg. Romanen er fortald i korte og konsise kapittel, og er framfor noko morosam å lese, sjølv om alvoret som ligg til grunn aldri forlèt medvitet til lesaren.

Honey har ei (halv)syster, Mikala, som er psykisk funksjonshemma, og er van med å ta ansvar for både henne og andre i familien. Ho må støtt setje andre framfor seg sjølv, og i tråd med det har ho utvikla ein merkverdig tendens til å lyge – ikkje for å vinne eller oppnå noko, men fordi dei sosiale samspela ho deltek i føregår på andre sine premiss. Slik svarar ho støtt noko anna enn det ho eigentleg bør eller vil, og lyg for ikkje å plage andre. Ho klandrar ingen, og tek omsyn i sjølvutslettande grad, som når den potensielle, framtidige kjærasten Philip gjer narr av folk med leppeganespalte, og ho ler med, «mest for at han ikkje skulle få det altfor tungt når det ein gong gjekk opp for han at det han hadde sagt, faktisk kunne oppfattast som temmeleg støytande».

Fintfølande ufølsam

Løgnene fører henne inn i ei rekkje rare situasjonar. Ho rotar seg til dømes inn på eit kinesiskkurs, der ho lærer uttrykket «mama huhu», som skal kome til å bli viktig for henne. Ein dag hamnar ho på ein buss som fraktar henne til eit hospits der Marcel, ein gammal mann med «kreft i rumpa» som det likeframt heiter, ligg og skal døy. Ho byrjar å besøke Marcel, dei utviklar ein vennskap, og Honey får innblikk i ting ho ikkje treff på i sin eigen familie.

Det kjennest reduserande å omtale Neerlins humor som galgenhumor, for den er rikare enn som så, men når forteljaren er bekymra for at «det ville vore så upassande å brase inn hos feil døyande» rett før Marcel faktisk dør, så snakkar i alle fall Neerlin om døden i klåre og lettsinna vendingar. Eg er freista til å kalle tonen hennar for fintfølande ufølsam: Sjølv om personane i høgste grad blir tatt på alvor, er det heile svært lite sjølvhøgtideleg. Humoren verkar i alle fall på fleire måtar – rett på sak i ein augeblink, meir tilbakehalden, lunken og lur i den neste. Det gir meg tru på at romanen kan glede lesarar i ulike aldrar.

Kunst og kopi

Mellom alle dei friske innfalla kan nokre element – som kanelsnurrar og kakao – likevel verke lite oppfinnsame og generiske for barne-/ungdomsboksjangeren. Eg lurer også på kva TV-serien «Matador», som særleg systera til Honey er svært opptatt av, tilfører denne forteljinga. Det handlar utvilsamt mest om at serien er ein meir kulturspesifikk referanse, som ikkje når heim til meg: Serien er velkjent blant danskar, og vil nok spele på andre og tydelegare strengar der, om enn ikkje for yngre lesarar. Eg er uansett glad for at Bildøen ikkje har funne på å erstatte den med ein norsk TV-serie. Om eg les boka på nytt, vil eg gjerne sjå «Matador» først, for å forstå betre dette sidesporet i forteljinga.

Mette Eike Neerlin har skrive ei håpefull og sympatisk skildring av livet i dei lågare laga av samfunnet. Romanen hennar er litt småskeiv, nett som andletet til Honey, og personane er ikkje alltid så gode, men heller ikkje så vonde. Dei er litt så som så, litt «hest, hest, tiger, tiger», som det kinesiske uttrykket «mama huhu» betyr: Ikkje heilt bra, men kunne ha vore verre. Alt treng ikkje å vere på stell for å vere bra nok, som når Honey overrekkjer Marcels dotter ein tallerken ho seier han har måla på dødsleiet. Det er strengt tatt ikkje Marcel som har måla den. Honey har klart å knuse tallerkenen, og fått Mikala til lime den saman og måle på nytt: «Marcels siste kunstverk. Eller, ok, ein kopi av det, men likevel.» Hest, hest, tiger, tiger er ein ærleg roman om uærlege ting, og ein fin roman som trass i alt sitt elende gir meg trua på menneska.