Boka sumde

Døden, døden. Før ein retteleg visste kva det var. Før ein hadde mista nokon. Ikkje ein gong ein katt. Då fekk ein sjå ei bok om bestevennene Sara og Rune som leika ved dammen. Boka hadde teikningar som det såg ut som om nokon hadde måla med slike målarskrin som vi hadde i barnehagen. Akvarell. For to år sidan såg eg att boka, og vart heilt overrumpla av min eigen reaksjon. Eg hugsa akkurat korleis det kjendest den gongen mamma eller pappa las henne til oss fyrste gongen. Eg sto og såg på boka lenge, hausten 2005, og visste ikkje om eg våga opne henne. Ja, eg kjende at eg i grunnen ikkje trengde å opne henne. Bilda hadde lege der ein stad alle desse åra og no kom dei susande frå hjernerømda i mjuke fargar og svartkvitt, og med bilda kom minna. Brått sat eg i sofaen heime med føtene rett fram, tett inntil søsken med strømpebuksesig og bokstavkjekspust, og mamma eller pappa skulle lese Farvel, Rune.

Sara og Rune leika ved dammen. Og så kyssa han henne. Tenk å drive slik å kysse. I deira alder. Men det gjorde dei. Heldigvis. For rett etterpå drukna Rune. Å drukne er å ligge i vatnet opp-ned med raud genser.
– Kathrine drukna ein gong.
– Nei, det gjorde ho ikkje, seier mamma eller pappa. – Kathrine lever.
– Ja, men ho sa at ho drukna i sommar.
– Nei, ho drukna kanskje nesten, men ho drukna ikkje. Å drukne er å døy.
Å drukne er å ligge opp-ned i vatnet med raud genser og vere død slik som Rune. Det var ikkje meir å seie, kjende ein, og strauk uroleg på strømebukselåra sine. Død. Ein hadde ikkje språk for dette. Ein visste ikkje kva det var. Ein berre ana noko. Noko som var stort og mørkt. Og ein ana det meir og meir. Ein let mamma eller pappa lese og fortelje – let dei halde på. Det gjekk ikkje å spørje eingong. Det var noko i magen. Ein såg på bilda. Såg jenta, Sara, i kvit bluse i kyrkja. For det var gravferd. Ho likna meg. Ho hadde lyst hår. Og eg hadde slik kvit bluse og svart skjørt, eg også, i skapet. Kyrkja likna på kyrkja der mormor budde. Og så grov dei ned guten i raud genser. Rune skulle verte til jord. Slik at det kunne vekse blomster, sa mor til Sara i boka. Og då gjekk det ikkje an å vere stille meir, der i stova. For dette var heilt uhyrleg. Dette var så bortanfor alle grenser. Ein sat der i sofaen og stirde på akvarellbileta. Orda som kom ut av munnen til mamma eller pappa hadde ein ikkje kunna førestille seg fanst i det heile. Ikkje i sin villaste fantasi. Mamma og pappa som var heilt vanlege. Gjekk dei rundt med alt dette inni seg? Dette med å drukne slik? Dette med molda? Og blomstrane som vaks ut?

Fyrste gongen vi las Farvel, Rune opna det seg noko eg ikkje hadde skjøna var der. Ein ende. Eit hol. Noko ikkje ein gong mamma og pappa rådde over. Ingenting kunne verte det same igjen. Det var før og etter Farvel, Rune. Før og etter at det fanst noko som heitte å døy.

Og døden, det var eit språklaust hol. Ein hadde berre bileta til Wenche Øyen. Sara som gret. Rune i raud genser. Drukna og død og opp-ned. Korleis møter ein slikt utan ord? Korleis tettar ein eit slikt hol? Mamma og pappa tetta etter beste evne, saman med Marit Kaldhol, og sidan gjorde søndagsskulen ein innsats, og etter det kom Astrid Lindgren. Gud velsigne Astrid Lindgren. Brødrene Løvehjerte, den beste boka i verda, gjorde holet Farvel, Rune hadde openberra til ein eventyrhimmel. Holet og himmelen vart sameina i barnehovudet mitt. Det gjekk an å sjå lyset, slik som Jonathan og Kavring og Jesus.

Og likevel, som vaksen jente hausten for to år sidan sto eg og såg på Farvel, Rune, og kvidde meg for å opne henne.

Men eg opna. Og bilda i boka sumde. Di meir eg bladde, di meir akvarell vart det. Dei sumde dobbelt. Sumde hjarteslitande og stille, saman med teksten. Men Rune sumde ikkje.

Trass alle orda ein har fått, alle omgrepa ein har lært seg og alle gravferdene ein har vore i – trass Bøkenes bok og Brødrene Løvehjerte – kanskje var ein likevel nærast å fatte dette med døden den fyrste gongen mamma eller pappa las Farvel, Rune, den gongen ein var heilt utan ord for det. For finst det eigentleg ord for det?

Takk til Norsk Barnebokinstitutt for bildet av forsiden. Boka fins i deres samling.