Ho som ber vatn

Loretta er eit bilde. Loretta er ein veg gjennom skogen. Loretta er ein trassig styrke

Loretta er eit bilde.

Loretta er ein veg gjennom skogen.

Loretta er ein trassig styrke i nakne jentearmar. Ei sinkbøtte i kvar hand.

Loretta er søstervenninna mi frå då eg var 11-12 år. Vi hadde flytta inn i nytt hus – med bad og do. To do, til og med. Eg hadde fått mitt eige rom. Ein spegel på veggen. Tusen spørsmål til ansiktet i spegelen, til kroppen i spegelen. Ein million utprøvande dialogar med henne i spegelen.

Min første skrivepult. Mi aller første bokhylle.

Loretta var 14 år då eg møtte henne. Då eg fann henne i bokhylla. Var det mor mi som hadde sett henne der? Eller far min?

Loretta hadde nettopp mista si mor, brått og uventa. Knapt ferdig med sju år på folkeskulen tok ho over arbeid og ansvar etter mora. Tre viltre småsøsken, ein eldre bror og faren skulle ha mat, reine og heile klede, kjærleik, omtanke, omsorg. Dyra på det vesle bruket skulle ha stell, sommar som vinter. I sekk på ryggen bar Loretta varer frå butikken i bygda den lange vegen opp gjennom skogen. Kilometervis. Ansvar for kva som skulle handlast inn. For at pengane skulle strekke til.

Ikkje minst bar ho vatn. I minnet mitt ber ho vatn. Uhorvelege mengder med vatn og ved. Dei tunge sinkbøttene dinglar i hendene. Medan Loretta ber vatn og fyrer i ovnen og hjelper småsøskena med heimelekser, ligg dei nye framhaldsskulebøkene i nedste kommodeskuff. Ubrukte. Med solgult omslag.

Det er bildet av den sterke jenta eg hugsar. Motstanden livet byr henne. Sorg, vonbrot. Alt ho får å bere. Kor sterk ho likevel er. Eller nettopp derfor?

Eg ser armane, beina, den muskuløse kroppen. Rufsete, gult hår. Det direkte blikket. Ser viljen til å klare seg. Medvitet om å ikkje skamme seg. Ikkje for fattigdom, ikkje for ulykke, ikkje for spottande blikk eller kommentarar. Eg ser henne den dag i dag. Ser lette skuggar langs gjerdet der ho går. Ser optimismen. Framtidstrua. Rettferdssansen. Kjenner kreftene som lever i den unge kroppen. Lufta omkring henne. Ser henne også i Finn Havrevolds dynamiske bilde på omslaget. «Vareomslag og vignetter», slik det sto den gongen. Vignettar som er vare blyantstrekstemningar til å vandre vidare innover i. Kjenner – no, vel førti år etter – alt som vellar fram ved gjensynet med det vakre forsatspapiret teikna av Ulf Aas. Eg stuper inn i det. Glad og forheksa.

Eg hugsar forelskinga hennar. Kjærasten, ventinga, tolmodet, rastløysa. Men eg hugsar ikkje at minstebroren – nattevætaren, vimsekoppen – sette fyr på den vesle stova så alt brann ned. Framhaldsskulebøkene òg. Har gløymt at dei måtte bu hos andre, trangt og nedverdigande, i over to år. Gå med lua i handa, igjen og igjen, og be om byggeløyve for å få reise opp att det som var lagt i aske. Hugsar ikkje at faren finn seg ny kone, at Loretta flyttar ut, får seg arbeid, begynner på det som skal bli hennar eige liv. Hugsar eg korleis ho fekk namnet sitt, ho som fekk namnet Loretta? Nei. Her går eg i surr. Eg innbilte meg at ho var flyktning frå Estland. Kanskje det må ha vore ei anna jente i ei anna bok? Blandar henne også med Inger i Halldis Moren Vesaas’ bok Tidleg om våren. Dei sterke jentene, dei som ordnar ut, som vil noko, som klarer seg fordi dei vil klare seg. Dei tøffe. For meg flyt bilda over i kvarandre. Det er greitt, det gjer ikkje noko. Det viktige er at dei er der. At dei var der då eg trong dei. Då eg òg skulle bli vaksen. Skulle greie meg, bli meg, bli sterk og tøff og ansvarleg og tolmodig og direkte i blikket.

Loretta sjølv veit korleis ho fekk namnet sitt.

Namnet Loretta er ein draum. Foreldra sin draum. Før ho blei født, var foreldra på kino. Der, mellom silkedyner, såg far den peneste jenta han hadde sett: Loretta.

Kinodraumen dukkar opp att når Loretta sjølv er på kino med kjærasten. Ho identifiserer seg med namnet sitt no. Ler og snakkar om at det kunne ha blitt Grace eller Deanna: «Tenk deg Grace i overall i potetåkeren, eller med mjølkebøtta mellom knea under ei raukolle.»

Men dei romantiske filmversjonane av livet vil ho ikkje ha. «Je liker likevel å se allting slik det er», seier ho. «Det er vakkert det og – mye ta det.»

Med Loretta kom kvardagsrealismen på plass i ungdomslitteraturen. Kvardagshelten Loretta.

For meg som i fjor gav ut novellesamlinga Kino, er det artig å sjå korleis kinoen som møtestad for unge kjærastar og som produsent av framtidsdraumar har sentrale funksjonar i identitetsdanninga og modninga av Loretta. Det gode kinomørket, tenker eg. Der tida strekker seg mot det nye – og utvidar dei sekunda som finst akkurat no.

Jo, vi er venninner, Loretta og eg. Slik forfattar Kari Ørbech skreiv i solidaritet med hovudpersonen sin, varer denne søstersolidariteten i meg. Noko stort opprør er her ikkje, men mange kritiske spørsmål. Alt må ikkje vere slik det er. Verda kan bli bedre. Meir rettferdig. Loretta tar ansvar.

Loretta er ikkje eit typisk filmstjernenamn, glitterstrødd og med rosa skin. Ikkje spinkelt, men med vekt i konsonantane og beina på jorda. Kraftige, gode lydar møter meg også i språket i boka. Eit grovhogge bokmål (boka kom ut på begge målformer) der ord som heim, veke, korg og løkt legg seg godt til rette mellom dialektprega dialogar.

Loretta er bildet av det nye. Namnet er nytt, annleis, har musklar og vilje. Loretta går omkring i farens nye hus og ser alt det moderne. Lyse rom. Elektrisk komfyr. Innlagt vatn. Så tar ho bussen ut i sitt eige liv.

Eg har lurt på korleis det gjekk med Loretta. Om ho fekk det til. Om armane er like sterke. Blikket og ryggen like rake. Om livet blei noko meir enn slit.

Sjølv kjenner eg enno glede ved å bere vatn i bøtter.

Takk til Norsk barnebokinstitutt for avbildning av forsiden. Boka fins i deres samling.