Hundre appelsinar og ein fiolin

Å spele meining inn i livet

Ei bygd som strekkjer seg omtrent frå butikken via posten til kafeen. Ein mobba skolegut. Ein tafatt enkjemann til far. Ein gammal einstøing til privatlærar – tidlegare konsertfiolinist som framleis kvar kveld kyssar biletet av ho som svikta han i ungdommen. Det er noko klassisk over denne grunnskissa til barnebokdebutant Laura Djupvik (37). Kva har så journalisten, opphavleg frå vesle Gurskøy på Sunnmøre, å tilføre den velkjende bygdeeinsemda?

Prisen for å velje kunsten
Svaret er Beethoven. I motgangen til Daniel (11) er det livet og musikken til Beethoven som faren og musikklæraren held fram for han som føredøme. Den tyske stjernekomponisten blir symbolet på ein som gjekk sin eigen veg og aldri gav opp. Likskapen med ungdomsboka Svarte vinger av Lise Knudsen (2007) er påfallande. Der er det Andrea som vil realisere seg sjølv gjennom ein karriere som pianist. Styrke hentar ho hos ei fiktiv heltinne, nemleg Jane Eyre. Både i romanane til Knudsen og Djupvik er det kunsten som gir både meininga og motet til å velje sin eigen veg. Eller som fiolinlæraren til Daniel seier det: ”Musikken kan gripe inn i livet på måtar ein aldri kan forstå fullt ut. Musikk kan endre alt.” Det å lære seg å meistre musikken blir sjølve danningsprosjektet, som i ein klassisk kunstnarroman. Hos Lise Knudsen endar freistinga med at Andrea innser at ei kunstnarkarriere neppe er verdt prisen. For Daniel eksisterer det knapt noko alternativ til fiolinen, sjølv om det å meistre musikken ikkje gjer han meir populær – i alle fall så langt boka følgjer han. Igjen er det den gamle læraren som kjem med visdomsorda: «Det største er når folk tar imot. For at det skal skje, må ein spele godt. Men … du blir ingen annan.»

Meininga med livet
I debutboka si for vaksne, Båten er så liten (2004), skreiv Laura Djupvik om oppveksten til Dagny i skuggen av ei nøysam mor og ei talentfull storesøster. I spranget frå ei kvinneverd til ei mannsverd held Djupvik fram med dei same eksistensielle spørsmåla. Det handlar om å leve etter tapet av ei mor, om å handtere einsemd og om å vite kva ein vil med livet sitt. Dauden gir kontrast til livet, og meiningsløysa får no motsvaret i musikken.

Å vere seg sjølv
Akkurat som Dagny er Daniel litt sosialt keitete, men ikkje nok til at eg kan forstå korfor han etter tre år i bygda framleis ikkje har nokre venner. Å velje fiolinen er å plassere seg i ein endå tydelegare outsiderposisjon. Mobbarane kallar han ”felegniks” og ”superhikst”. Skamma hans er derimot ikkje vanskeleg å tru på, eller korfor han ljug når det blir snakk om han snart skal halde konsert. Djupvik skriv med nyansert psykologisk innsikt. Det står i forunderleg kontrast til dei outrerte typane ho fyller boka med. Daniel blir etter kvart redda av ei raudhåra jente (korleis kan ei ukjent jente berre dukke opp i ei så lita bygd?) og bygdas illsinte bussjåfør. ”Hadde det berre vore fleire Sinte-Antonar, tenkte Daniel.” Ikkje minst kjem den gamle privatlæraren til unnsetning med gevær. Jo særare typar, jo meir insisterer forteljinga på retten til å vere seg sjølv. Og når karakterane kan verke litt for einsidige, kjem språket til hjelp og gir liv. Formuleringane er langt ifrå klisjefylte, og opnar både for undring og medkjensle. Men korfor har Djupvik valt å la historia gå føre seg i fortid? Slik legg ho inn ein distanse som dempar intensiteten.

Bonus for musikkelskarar
Da hjelper det lite at det – nett som i Svarte vinger – etter kvart byggjer seg opp mot den store konserten. Samstundes er det klart for eit oppgjer i fortida til musikklæraren. Elementa grip fint inn i kvarandre, og ein treng ikkje vere musikar for å sjå at komposisjonen er god. Det originale med desse nye bøkene der barn og ungdom freistar å bli kunstnarar, er at lykka ikkje treng liggje i å vere flinkast. Meininga ligg i å kjenne seg eitt med musikken, finne gjenklang for dei kjenslene som tyngjer eller røre ved andre gjennom tonane. Problemet er at desse kvalitetane ved musikken er bortimot ordlause. Vi som ikkje høyrer ein tone inni oss når vi får vite kva for musikkstykke Daniel til slutt spelar i kyrkja, må ta til takke med skildringa av korleis han sveittar. Truleg er det derfor denne boka ikkje gjer djupare inntrykk. Kan hende er ho ei passleg utfordring for Lydbokforlaget.