Ja, gudskjelov – julenissen finst!

Ja, gudskjelov – julenissen finst!

Ein amerikansk juleklassikar er inspirasjonskjelda til det evige spørsmålet: Finst julenissen? Heldigvis har ensemblet overtydingskrafta som skal til for å gje det svaret vi aller helst vil tru på.

Ute i Tromsø-kvelden er det god gammal førejulsstemning denne desembertorsdagen i sprengkulda. Sylskarpe konturar av fjellryggar mot stålhimmel. Funklande stjerner dinglar over landskapet. Her kunne julenissen kome susande med rudolfane sine når tid som helst. Nett som i farne tider.

Inne på Hålogaland Teater seier det berre «smokk» frå første stund. I salen sit vaksne og ungar i alle aldrar. Opningsscena, der ungdomar dansar i ein skog av lange, kvite tøyremser hengande frå «himmelen», medan dei syng og resiterer, får alle til å bli musestille.

På herleg ekte dialekt dreg dei unge skodespelarane oss med inn i verda av julegåvedraumar – alt frå materielle 2012-gåver, til at pappa skal slutte å drikke, til å ønskje at mamma ikkje skal vere død.

Der er ein draum for alle i rommet, tenkjer eg, og merkar at klumpen bak strupehovudet veks. Og denne klumpen kjem og går førestillinga igjennom. Det som skjer på scena triggar både kvardagsliv, førejulstid, og noko som kjennest heilagt og verdfullt. Augneblinkar av attkjenning.

Sann historie

Stykket er basert på ei sann historie frå 1897 i New York. Hovudpersonen Virginia O’Hanlon, åtte år gammal, spela av Ingvild Emilie Østgård, vil ha bevis på at julenissen finst. Ho er nemleg begynt å tvile. Det plagar henne, og verken faren eller andre kan gje henne truverdige svar. Men så ber faren henne skrive til avisa The Sun, for dersom The Sun skriv at julenissen finst, så finst julenissen, fordi alt som står i The Sun er sant.

Så enkelt kan livet vere, og det er heilt i orden! I alle fall på teater. (Svaret til Virginia er ei av dei mest berømte leiarartiklane i amerikansk pressehistorie: «Yes, Virginia, there is a Santa Claus».)

Journalisten i tårnet

Scenografien er eit skue i seg sjølv. Enkel og overdådig på same tid. Elegant, effektiv og spennande. Dei fem tårna, med hyller og avsatsar, fylte med ting og tang, vert brukt multifunksjonelt, og gjer at sceneskifta går umerkeleg unna: Vips, vi flyttar på eit tårn, og vips, eit nytt rom. Utruleg godt påkome.

Arne Skog (t.h.) som redaktør i The Sun. (Foto: Ola Røe)

Journalistane i The Sun sit høgt oppe i lufta med aviser og skrivemaskiner, og tilfører scenerommet ei surrealistisk ramme. Imponerande er det at dei fem i tårna ikkje kontaktar salen med blikk, utanom når dei skal, og heller ikkje på annan måte ramlar ut av rolla i løpet dei femti minutta.

Eventyrleg og digitalt

Om dei materielle julegåveønska er av type 2012, er kostyma og rekvisittar gjennomført «gamle, gamle dagar». Dette skapar ei eventyrleg stemning. På bakveggen lagar datateknikken gaterom, murveggar, avissider, vindauge, gatelys og snøvêr.

Vi får servert ein scenografipakke som fengslar. Ein pakke som ligg og vippar akkurat passe på nostalgigrensa. Musikken er av typen feelgood, og skal ikkje vere noko anna, heller.

Fekk publikum i tale

Ordentleg julemagisk vert det då tinnsoldaten, ballettdansarinna, den kvitkledde, triste klovnen og teddybjørnen lurer seg ut frå utstillingsvindauget og tek til å bevege seg rundt i gatene. Munnane til småtassane fremst i salen begynner «å gå». Teddybjørnen er ein supersøt akrobatisk liten bamse, tinnsoldaten breikar, klovnen er skjør og dansarinna svevar. Ein kunne ønskje seg fleire liknande scener. Då teddybjørnen kom ut på golvet, forsvann, som ved eit trylleslag, all sjenanse, og like etterpå starta ein spontansamtale mellom den gamle journalisten og ungane i salen – ein bortimot desperat debatt om julenissens eksistens eller ikkje. Skulle gjerne ha hatt meir av denne interaksjonen.

(Foto: Ola Røe)

Kjønnsstereotypiar

Gjennom heile førestillinga er det humordrypp og vaksenhumring. Men eg reagerer intuitivt når kjønnsroller er stereotype. Kanskje det er gamalmodig tenkt av meg? Kanskje eg er i utakt med samfunnet? Nei. Og nei.

Eg vert sitjande å måpe kvar gong eg ser kjønnsroller bli billeg behandla. I dette stykket skjer det ved for eksempel å dra inn ei snobbete overklassemamma – og som i tillegg berre er eit trasig menneske. Og like ille med dottera hennar, Melissa. Melissa er kua og ufordrageleg under mora sitt strenge regime, enten det gjeld korleis gå, korleis sjå ut, eller korleis oppføre seg. Det er verken morosamt eller særleg spennande. Det er sidrumpa.

I 2012-samfunnet tykkjer eg det er fint om ein brukar gode høve til å vri blikket bort frå inngrodde førestillingar om kjønn. Og om ein ikkje gjer det, så må ein i alle fall ikkje sedimentere slike førestillingar. Hadde ein overført heile historia til 2012, også secenografien og kostyma, hadde det ikkje undra meg om dei vaksne kvinnene hadde baka cupcakes i førejulsstria.

Ja, eg veit: Det var fordomsfullt skrive.

Sosietet og transpirasjon

Språket er noko avansert. Om ein gjennomsnittleg femåring veit kva sosietet, deadline, abonnentar, framgang, transpirasjon, er, er vel lite truleg. I periodar opplever eg at vaksenspråket får dominere for mykje. Visst er det artig for oss vaksne å oppleve ekstra kontrastar og doble botnar, men for dei yngste må dialogen og teksten innimellom kanskje sveve like høgt som eventuelle reinsdyr over julekveldshimmelen.

Desse innvendingane skal på ingen måte dempe, eller redusere prestasjonane til dei unge skodespelarane frå Hålogaland Lille Teater. Til det er prestasjonane for formidable, både når det kjem til driv, presisjon og frimot. Snubling, verken slik eller slik, finst knapt.

Med lukkeleg slutt, med underhaldande forteljing, med inviterande og attkjennande stemning, med ei førestilling av barn og unge som det står respekt av, og med jula like om hjørnet, er det godt å får bevist at «Takk Gud, han lever» den utrulege julenissen!

Kjersti Kollbotn