Med kråkenebb og kråkeføter

Med kråkenebb og kråkeføter

Boktittel: Med kråkenebb og kråkeføter

Forfatter: Per Olav Kaldestad

Illustratør: Hilde Kramer

Forlag: Cappelen Damm

Årstall: 2010

GOD BILDEDIKTBOK Alvorlege og leikande dikt som stimulerer til å bruka tid på å sansa

GOD BILDEDIKTBOK

Alvorlege og leikande dikt som stimulerer til å bruka tid på å sansa og filosofera.

Biletboka opnar med eit dikt kalla Tidstjuven og verselinja ”Har du tid?” Dobbeltoppslaget er dekorert med ulike klokker, og ein karikatur av Per Olav Kaldestad med ei svart maske over augo. ”Du har tid, eg vil ta” står det i teksten. Er det forfattaren som er tidstjuven her? Om han stel tida mi, er eg i dette tilfellet ikkje lei meg for det.

Boka rommar 29 dikt av Per Olav Kaldestad, illustrert av Hilde Kramer. Illustrasjonar og tekstar skildrar fuglar og andre skapningar, begge med inspirasjon frå Japansk kunst. Teksten er inspirert av haikudiktinga, der naturen i dei ulike årstidene står sentralt, og ein møter livet i augeblinken. Illustrasjonane er inspirert av det japanske tresnitt, med klåre kontrastar i form og farge, i tillegg til dekorative mønster og detaljar. Dei treffande augeblinksportretta av fuglar (og andre dyr) kan utvida måten å sjå naturen på, og stimulerer til å observera og til å ta i bruk sansane. Diktet om Kva fuglane seier spelar på lydane fuglande lagar, og korleis desse lydane somme tider liknar på artsnamnet deira. ”Trur du gåsa seier GÅ?! Kva seier du?” vert det avslutta, og opnar slik for å inkludera lesaren i store og små tankar om små og store ting.

Tidsaspektet følgjer oss vidare, ved at dikt om årstider og månadar er kronologisk strukturert innimellom artsportretta: ”April”, ”Maidikt”, ”Juniregle”, ”September”, ”Desembervers”. Der skildringane av fuglane er prega av å halda fast i augeblinken, held desse dikta det forgjengelege tidsaspektet nærverande. Dette doble forholdet til tida er med å skapa ein fin, skjør stemning i boka. I diktet om haren vert det sagt slik:

      (…)

 

      men han fer

 

      berre fram

 

      i eit svev,

 

      berre er

 

      i kvar ein

 

      rund og

 

    blank sekund

I andre dikt, som til dømes i ”September” og ”Sidensvans”, er den forventa setningsoppbygginga broten av ei medviten strofeinndeling, og med dette følgjer ein sensitivitet og eit nærvær til situasjonen. Linje- og strofedelinga held samstundes det forgjengelege aspektet nærverande, der brota skapar tomme rom, og det ikkje er sjølvsagt at det kjem meir.

Leik med ord og bilete

Kontrasten mellom den stilleståande augeblinken og den forgjengelege tida syner seg òg i illustrasjonane, der markerte fargar og former står saman med dekorative detaljar. Ved å lesa denne boka får ein vera i dei sanselege og observerande stundene, og ro til å ta dei inn over seg. Dikta har ei sterk materialoppleving, der både det visuelle og det auditive uttrykket vekkjer sansane. Slik møter vi oteren i diktet ”Oter”:

      (…)

 

      og blir ein buktande skugge,

 

      i lange kjappe bogar –

 

      ledig,

 

      smidig,

 

      stødig,

 

      stridig

 

      hiv han seg inn

 

    i straumar og stryk.

Dei ”lange kjappe bogane” til Oteren vert konkretisert og visualisert gjennom dei følgjande eittordslinjene. Den lange kroppen til haren, som strekkjer seg ut i raske hopp kjem òg fram gjennom både rytmen, grafikken, og illustrasjonen i diktet ”Hare”:

      Langefyr

 

      vill og yr

 

      spenner frå

 

      i gras og myr

 

      øyro flagrar

 

      augo brenn

 

      heile kroppen

 

    renn og renn

Dette diktet er grafisk utforma som eit langt dikt, og Kramer sin illustrasjon syner ein hare som tek sats frå botn av diktet og strekkjer seg utover heile dobbeltoppslaget.

Enkelte av dikta er prega av enkle ordspel, som òg kan ha noko banalt over seg:

      Vaskebjørn,

 

      maskebjørn,

 

      er du der?

 

      Luskebjørn,

 

      Buskebjørn,

 

      kom no her!

 

      Du kan trygt

 

      stiga fram

 

      og helsa på meg,

 

      eg skal ikkje laga

 

    lue av deg!

I dette diktet sørgjer illustratøren for at diktet ikkje berre vert ståande som enkel leik med ord. Illustrasjonen syner nemleg sakser, sysaker, og luemønster, og slik skapar ho tvil til forteljarstemma og til orda! Det neste diktet handlar då òg om den fantastiske og oppdikta ”Bergskvetten”.

Jamvel om nokon av ordspela og enderima kan opplevast som enkle og føreseielege, som ”Røysekatt tøysekatt” eller ”Eg er ein hai, eg fer så stilt eg kan, i dovne svingar til eg får blod på tann” er det samspelet mellom denne lystige leiken med ord og det meir alvorsprega og forgjengelege, som er ein stor del av styrken til denne diktboka. Illustrasjonane har slik sett ei stor og viktig rolle. Biletdiktbøker, der illustrasjonane har meir enn ein dekorativ funksjon, er ein interessant sjanger. I 2007 kom til dømes Eg sette brillene på min katt, av Haldis Moren og Tarjei Vesaas, og i 2008 Når tussalusi kviskrar – dikt av Olav H. Hauge. Begge illustrert av Inger Lise Belsvik. Som eit nyskrive bidrag i denne sjangeren er Med kråkenebb og kråkeføter eit godt bidrag. Illustrasjonane avgrensar ikkje forståinga av dikta, men utvidar dei, og let mykje vera ope for fantasien til lesaren. I diktet om Bergsvketten tek Kramer til dømes vare på det mystiske og fantasifulle i teksten, ved å ikkje gje skapningen tydelege og bestemte trekk.

Sanseleg og nært

Eit fint moment i boka er at det visuelle og auditive går over i, og utvidar, kvarandre. Her er brukt mykje bokstavar i illustrasjonane, i tillegg til at den grafiske utforminga på verbalteksten verkar illustrerande. Rørslene til nisa som ”veltar seg på fjorden” er illustrert gjennom at verselinjene er forma i små bogar, bokstavane ”hoppar i ein boge” og ”vinkar med ein tipp”. I diktet om Gråtrasta er det namna som vert nytta på ho som er i fokus, og som kjem i ein herleg flyt som vil fengja både born og vaksne: ” …og endå fleire skal ho få: ragletrast, spragletrast, tjaltretrast, skvatretrast, lekkertrast og smekkertrast”. Illustrasjonane på det venstre oppslaget syner silhuetten av fuglen som tydeleg skrik og passar til karakteristikkar som ”skitatrast, blånakke -rastlausfugl og tjatretrast.” Her vert det både auditivt og visuelt skapt eit bilete som er typisk for eit overflatisk fyrsteinntrykk, og tillærte karakteristikkar av trasta som ein fugl med irriterande eigenskapar. ”Men kven veit om vintersongen hennar?” heiter det i dei fyrste verselinjene på høgreoppslaget, og syner ein mildare og meir løynd karakteristikk av trasta:

      Når ho på ein hemmeleg stad

 

      finn seg eit hemmeleg tre

 

      fullt av hemmelege bær

 

      og set seg roleg ned

 

      lar ho songen stiga

 

      opp gjennom halsen

 

      og ut gjennom nebben

 

      stiltrande

 

      og mjuk, om

 

      du kjem nær

 

      nok og er

 

      heilt

 

      heilt

 

      stille

 

    høyrer du

Og det er nett dette hemmelege denne boka syner oss, om vi er stille, og kjem nær nok.

I skildringa av den oppdikta skapningen Myrspringaren held Kramer fast i underleggjeringa og mystikken. Ho skildrar myra, og jamvel rørslene etter noko som var der, men:

      (…)

 

      du lyt følgja godt med, han

 

      spring så fort at

 

      han berre er som

 

      ei stripe av vindpust

 

    gjennom myrulla

Det er ikkje noko nytt å leika med orda sine lydar. Heller ikkje dei andre formelle eigenskapane til dikta er spesielt nyskapande. Kaldestad nyttar, som i tidlegare diktsamlingar han har gjeve ut, ei blanding av ulike poetiske verkemiddel: medviten linjedeling, inspirasjon frå naturen, meir og mindre bundne strofeinndelingar, musikalitet i rim og rytme osv. Men det leikande samspelet mellom ord og bilete er spanande og skildrar augeblikk som vil vara lenge hos lesaren. Somme tider er det dei få, men sjølvsagte orda, som presist syner det attkjennelege og karakteristiske med skapningen: ”nakken bratt, halen høg” (Ekorn), somme tider er det eit meir komplisert samspel i tekst og bilete som får fram spesielle karakteristikkar, som til dømes i Kråkestev. I Gjerdesmetten vert det vist til to ulike fablar om fuglen, og det vil nok vera viktige og gledelege referansar for spesielt den barnlege lesar/lyttar. Det vert mellom anna fortalt om når denne fuglen skal ha loge høglydt om at skogen stod i brann. Illustrasjonen syner ein liten Gjerdesmett med eit gult mønster som både kan vera snakkebobla til fuglen og ei flamme. Her vert det med andre ord stimulert til meddikting. Den vesle og presise skildringa av fuglen i fyrste og siste strofe, står i kontrast til verda – til eventyra og forteljingane som vert formidla i strofe to og tre.

Dikta handlar om både små og store ting, men kva som er dei små tinga og kva som er dei store tinga er usagt. Heldigvis.

Målfrid Mehl