Rom for andre, rom for seg sjølv

Eg har ikkje lese mange ord i Linde Hagerups En bror for mye før eg byrjar å undre meg over korleis enkelte forfattarar klarer å skape ein slik intim tone i forteljingane sine. Eit anna døme som ligg ferskt i minne, er Geir Gulliksen og hans Historie om et ekteskap (2015), der ein liten dialog i opninga av romanen syg lesaren rett inn i forteljaren si verd: Vi ser ikkje berre han, vi ser også med han. Når eg merkar det same suget i opninga av En bror for mye, trur eg det på den eine sida handlar om at setningane er korte, nære og truverdige, og på den andre om at måten Sara, som er den 9 år gamle forteljaren i boka, ser verda på, framstår som levande, uføreseieleg og interessant. Blikket er barnleg springande, men også styrt av ein barnleg rasjonalitet: «Jeg heter Sara. Jeg har langt, brunt hår og grønne øyne. Rommet mitt er i andre etasje. Der er det lyse fugler på veggene. En lampe i taket går rundt når vinduet er åpent. Da sier det sushsushsush». Evna til å byggje gode setningar treng alle forfattarar. Det gjeld sjølvsagt også evna til å skrive seg inn i forteljarane sine, og få dei til å puste i takt med lesaren. Ein kan bli desto meir imponert over at Hagerup maktar å skrive seg inn i og gjere oss så fortrulege med barnet sitt blikk på verda.

Ein ekstra bror

For det er Sara – ikkje foreldra, ikkje systera, ikkje bestevenninna, sjølv om vi blir godt kjende med dei òg – sin ståstad verda er sett frå i En bror for mye, og Sara si verd ser slik ut: Foreldra er travle, men kjærlege, systera Emilie er fem år eldre og både frekk og snill, og bestevenninna Helene bur i eit gult hus på andre sida av vegen for Sara. Ein dag får Sara ein bror ho ikkje har bedd om: Ei venninne av mora, ei åleinemor, dør, og sonen hennar Steinar skal flytte inn og bli del av familien til Sara. Allereie med denne korte handlingstråden klarer Hagerup å gi eit velkjent topos i barnebøker – dei irriterande småsyskena – ein ny giv og eit nytt alvor.

I byrjinga taklar ikkje Sara den nye, utfordrande situasjonen så godt. Steinar er kravstor, bortskjemt og i sorg – ei sorg som Hagerup i løpet av nokre korte episodar får lesaren til å kjenne på med heile seg. Ein kveld overhøyrer Sara at foreldra seier – i alle fall slik ho forstår dei – at det heile ville vore lettare om ho ikkje var jente, men gut, ikkje syster, men bror. Det tek ho på alvor, og performativt gjer ho seg til storebror for Steinar: klipper håret, byrjar å bruke caps, snakke annleis og kalle seg Alfred. Frå Hagerups side er det eit modig, men også utfordrande grep. Ho forklarar lite, men lèt Sara følgje idéen sin, og ser kvar det endar.

Og det endar med at Sara, som hadde eit eige rom, men må dele det med Steinar når han flyttar inn, får eit nytt rom – eit eige rom som på ein annan måte står ope for andre. Sara har blitt Alfred for å vere storebror for Steinar, men Steinar har forstått at Sara er Sara, noko vi forstår i avsluttinga av boka, når han lagar eit nytt namneskilt og heng det på døra hennar: «Han [hadde] skrevet noen bokstaver som det var nesten umulig å lese. Det var som om de var feil vei og opp-ned alle sammen. Men jeg skjønte hva som sto der. Der sto det Sara». Det er ei oppløftande avslutting, som peikar framover mot, ja, eg dristar meg til å seie det sånn: ei lysare framtid.

Eg opplever bruken av kjønnsskifte som original, og som noko som spring naturleg ut av den oppfinnsame måten oppfinnsame barn nærmar seg problema sine. Men eg lurer også på om dei 9 (+/-) år gamle lesarane av denne boka vil hengje med i alle svingane når Hagerup utforskar sin eigne, barnlege variant av Arthur Rimbauds «Je est un autre» («Jeg er en annen»), og attpåtil gjer det med ein kjønnsproblematikk hengjande over seg. Er løysinga som Sara finn på for å nærme seg Steinar såpass avansert at også lesinga må vere avansert?

Høgtlesing eller indre dialog

Eg trur Guri Fjeldberg har eit poeng når ho i meldinga si av En bror for mye i Bergens Tidene (25.11.2016) skriv at denne boka kan passe særleg godt til høgtlesing. En bror for mye er ikkje så komplisert, men likevel ei ganske utfordrande bok, tematisk så vel som forteljemessig, og i ein høgtlesingssituasjon har ein høve til å stoppe opp og diskutere dei vanskelege situasjonane og sikre seg at barnet heng med i vendingane. Samstundes er det noko ved den intime tonen i teksten som eg fryktar vil forsvinne i ein grad når ein les høgt (utan at eg har forsøkt å lese boka for nokon sjølv). Det er i alle fall ein tekst som er god å følgje og halde ein indre dialog med, og eg trur difor også at særleg eldre born kan ha godt utbyte av å lese den på eiga hand – om då ikkje romanuniverset, prega av Sara, gjer det for barnsleg for dei. Ein kan sjå dette som eit målgruppe-problem, men ein kan like gjerne sjå det som at boka strekk seg litt i begge endar – mot både yngre og eldre lesarar. I alle fall gir boka lesarar i alle aldrar noko å strekkje seg etter, og eg opplever rett og slett at tonen i teksten er så trygg og god at lesarane vil møte den med velvilje, og at dei nokså uavklarte moralske problema i boka ikkje vil verke forvirrande, men snarare rettleiande – ikkje i moraliserande, men i sjølvskapande forstand.

Det er også andre ting eg stussar på – eit døme er den sentrale, men litt uforløyste metaforen om at kjærleiken er beina som skal få deg gjennom livet, eit anna er at eg opplever teksten som litt strammare i starten enn mot slutten – men språket til Hagerup gjer det heile truverdig og engasjerande likevel. Dei storauga illustrasjonane til Jens A. Larsen Aas gjer meg sant nok ikkje så storauga. Det er eit godt alvor i dei, men om dei kan få barnet som les til å stoppe opp, så tilfører dei likevel ikkje teksten så mykje anna enn trivelege småpausar i lesinga: Dei kommenterer forteljinga meir enn utvidar den. Det overraskar meg i dobbel forstand å finne ut at Larsen Aas er ein ung illustratør, på den eine sida fordi illustrasjonane er så tradisjonelle, på den andre fordi dei tradisjonelt sett også er svært gode.

Etter at alt dette er sagt, sit eg igjen med kjensla av at eg reduserer boka, at her er så mykje meir som kunne vore omtala og så mange andre vinklar å gå inn i forteljinga frå. Ein annan måte å seie dette på, er vel å seie at En bror for mye har veldig mykje å gi.