Stjerner i siktet?
«Kjære alle barna. Denne gangen vil Kamilla snakke med dere.» Slik innleier redaktør Ole Kristian Årdal det nyaste nummeret av litteraturtidsskriftet Kamilla – eit nummer der fem av bidragsytarane er fødd på 2000-talet. Den ferske redaksjonen satsar denne gongen nemleg på barnelitteratur, men er noveller og dikt skrive av barn om barn nødvendigvis for barn? Og kan tekstane til ni- og tolvåringar vere interessante for andre enn foreldra til dei unge forfattarane?
Kamilla er redigert av tidlegare elevar ved Westerdals, og skil seg frå etablerte tidsskrift som Vagant og Vinduet ved berre å trykke skjønnlitterære tekstar. Ambisjonen er «å være et utstillingsvindu for uetablerte forfattere», ein ambisjon redaksjonen verkeleg lever opp til i sitt nyaste nummer: Berre dei to etablerte namna Gro Dahle og Nhu Diep er fødd før 1987.
Unngår barnesjukdommar og juniorfeil
Det er kanskje ikkje så vanleg å lese eit tidsskrift frå perm til perm, men gjer ein det, vil ein oppleve at «Kamilla & barna» er godt redigert. Variasjonen er god, både tematisk og stemningsmessig. Det heile opnar til dømes med eit kort sommardikt av Arne Westrum Sortland (f. 2005), før Selma Elise Sortland (f. 2001) i diktet «Et barn ser verden» fortel om korleis eit barn kan gjere verda til eit paradis berre ved hjelp av blikket. Etter dette blir idyllen brått punktert av «Kråkekjøtt» – ein vond og intens tekst om mobbing av Nora Kristine Eide (f. 1987).
Resten av tidsskriftet held fram like variert. Mellom ei novelle om å rote seg bort i skogen («Alle verdens ting», Eline Aurlien, f. 1990) og ei anna om å vere fattig syerske utan framtidshåp («Symaskin», Stener Torgersen Vaagland, f. 2002), får vi til dømes servert eit framtidseventyr med lykkeleg slutt («En forvandling», Solveig Bustgård Gran, f. 2002). Alle tekstane i tidsskriftet er dessutan velskrivne. Til og med dei yngste forfattarane skapar leseflyt med språket sitt. Dette er eit godt utgangspunkt for god litteratur, held klart til seksar i karakterboka på ungdomskulen, men er likevel ikkje tilstrekkeleg for å gjere ein tekst litterært interessant.
Mørke og håpløyse
Felles for tekstane til dei aller yngste, er at dei skriv direkte og konkret. Slik framstår tekstane som svært ærlege. I «Å bli mobba» av Milla Sofie Hansen (f. 2005) fortel til dømes eg-personen: «Når jeg blir slått ned i bakken, og skada, later jeg som om jeg har hatt det kjekt med venner.» Enten dette er noko forfattaren har opplevd eller dikta opp: Ein kjenner slike setningar i magen. Det er som om eg-personen står rett framfor deg og fortel historia si.
Det er også verd å merke seg at fleire av dei som er fødde på 2000-talet skriv tekstar med eit uttalt mørkt livssyn. Stener Torgersen Vaagland (f. 2002) konkluderer til dømes slik i allereie nemnde «Symaskin».
Hun tenkte på det moren hennes hadde sagt altfor mange ganger: ‘Alt går bra til slutt, bare du ikke mister troen.’ På grunn av dette visste Sara at det ikke ville gå bra, for hun hadde ikke noen tro lenger.
Den uttalte håpløysa framstår som ein reaksjon på livsvilkåra til hovudpersonen, og det er skremmande å tenke på at ein tolvåring kan skrive ein tekst som ser så mørkt på tilværet eller samfunnet. Samstundes er det dette mørket som får lesaren til å oppleve novella som interessant, slik løgna til eg-personen gjer «Å bli mobba» til noko meir enn berre eit mobbeoffer sitt vitneprov om ein vond kvardag. Spørsmålet eg sit igjen med etter å ha lese desse og fleire av dei andre tekstane i tidsskriftet er altså ikkje kvifor Kamilla-redaksjonen har plukka dei ut, men heller om det er rett å kalle dei barnelitteratur?
Kontroll og distanse
Medan fleire av dei yngste forfattarane skapar intensitet ved å fortelje historia rett fram, tek dei litt eldre, men framleis uerfarne forfattarane fødde på slutten av 80-talet og tidleg i 90-åra, fleire tydelege grep. Det gjer nokre av tekstane originale, medan andre mistar intensitet fordi uttrykket er for kontrollert.
Eit døme på det første: «Råd fra de som er litt eldre enn deg» av Nikolai Skaslien Stubberud (f. 1990) er forma som SMS-ar frå forfattaren til barna. Gjennom tekstmeldingar prega av heftig bruk av spesielle teikn og «emoticons», vender teksten seg til barna med råd av typen «Ikke glem å knyte fast heliumsballongen rundt håndleddet», «Aldri tiss på et elektrisk gjerde», og til slutt:
Så ta det med ro. Du kommer
alltid i mål.
(av jord er du kommet, til jord
skal du bli, av jorden skal du…)
«Råd fra de som er litt eldre enn deg» er svært underhaldande, med illustrasjonar som aktivt fortel historia saman med teksten i staden for å repetere historia teksten fortel. Likevel har nok råda frå Stubberud større verdi for dei som hugsar korleis det var å miste heliumsballongen sin eller tisse på eit straumgjerde enn for dei som kan kome til å gjere det.
Skitten kråkerealisme
Kontroll på språket har også Nora Kristina Eide (f. 1987). «Kråkekjøtt» er ei svært valdeleg mobbehistorie om tre gutar i ein skog. Intensiteten når høgdepunktet idet to av gutane held den tredje fast og presser eit kråkelik mot ansiktet hans. Etter å ha lese teksten sit ein igjen med mange spørsmål, og det er fullt muleg å sjå for seg dette som eit kapittel i ein skittenrealistisk ungdomsroman. Først og fremst på grunn av språket. Styrken til Eide er at ho lét det skje noko i kvar setning. Ho skriv dessutan svært sanseleg, til tider kvalmande konkret: «[…] kjenner eksemen hans gnisser mot hendene».
Kor har det blitt av hjernen min?
Det store høgdepunktet i «Kamilla & barna» er likevel signert Sebastian Krogh Eidbo (f. 1990). Den peikebokaktige forteljinga «Victor er en rotekopp» minner om ein makaber versjon av Ulf Löfgren si historie «Ludde og noen». Less is framleis more. Forteljinga til Eidbo fokuserer på eitt tydeleg problem: «Victor har rotet bort hjernen sin. Hvor kan den være?» Som i Kari Stai sine Jakob og Neikob-bøker har verken illustrasjonane eller teksten overflødige element. Tekst og teikningar fortel nøyaktig det dei skal fortelje, og for kvart oppslag kjem eit nytt element til historia: Korleis kle på seg når ein ikkje har hjerne? Korleis ete? Korleis pusse tennene?
Ein kan også lese historia som ei detektivhistorie, der hint til forklaringa på hjernemysteriet er godt integrert i illustrasjonane. Nettopp derfor fungerer dei svært enkle teikningane til Eidbo betre enn dei andre illustrasjonane i tidsskriftet. Desse er signert Renate Thor, og gir nummeret ein heilheitleg stil. Blar du raskt gjennom tidsskriftet ser det enkelt og greitt svært stilig ut. Sett opp mot dei superenkle teikningane til Eidbo blir illustrasjonane til Thor likevel ofte for slappe i den visuelle historieforteljinga. På side 10 og 11 illustrerer til dømes nokre ølboksar den nemnde historia «Kråkekjøtt». Teikninga viser til at gutane i «Kråkekjøtt» bruker ølboksar som blink, men fortel ikkje noko utover det vi les i forteljinga. Dei har heller ingen «haker» som fangar interessa. Då er det litt merkeleg at illustrasjonen har fått eit dobbeltoppslag.
Trekkplasteret
Kvart nummer av Kamilla er utstyrt med minst ein headliner, eit trekkplaster. I «Kamilla & barna» er Gro Dahle den etablerte forfattaren som skal lokke deg til å kjøpe tidsskriftet. Med «Et hull i verden» har Dahle nok ein gong skrive ein tekst som bør vere eit perfekt utgangspunkt for å diskutere eksistensielle problem med unge menneske. I dette tilfellet: Døden.
Hovudpersonen Pip er svært følsam, nesten overfølsam. Ho oppdagar alltid at noko er gale før alle andre. Til dømes veit Pip at pappa er lei seg før pappa vil innrømme at han er det. Ho oppdagar også ein sprekk i verda, og forstår raskt at dette er sprekken dei døde går ned i når dei ikkje lenger er blant oss. Det som verkeleg skil Dahle frå dei ferske stemmene, er at det aldri er tvil om kven teksten vender seg mot. Det er som om forfattaren sit seg ned på huk når ho skal fortelje. Slik ser ho ikkje berre verda frå Pip og barna sitt perspektiv, ho formidlar også i «augehøgde» med det unge publikummet. Kanskje får ho det til fordi tekstane hennar er så tydelege, og lite ironiske? I fleire av dei aktuelle tekstane er det i alle fall ironi og fleirtydigheit som gjer at eg meiner dei passar best for eit eldre publikum. Her frå opninga til den vonde ferieskildringa «Alle verdens ting» av Eline Aurlien (f. 1990):
Hun var på ferie med mammaen og pappaen sin den sommeren fordi de hadde alle tre fri, de hadde skolefri og arbeidsfri, og bestemte seg derfor for å kjøre den splitter nye bilen til pappaen (som han forøvrig var fryktelig stolt over, den var sort og blank og uendelig rask, nesten som en fullblods araber som galopperte over et jorde i rasende fart, kunne Eline ta seg selv i å tenke) opp til hytta på fjellet for å konsentrere seg om den tilstanden som beskrev dem alle så godt: De skulle ha fri. De hadde fri ute i det fri og gjorde mye av det det innebar å ha fri: De gjorde ingen verdens ting.
Aurlien skriv altså frå eit barneperspektiv, i ein naiv, men intendert veslevaksen stil («tok hun seg selv i å tenke»). Setningane er ikkje berre lange, ein slik stil er også krevande å lese fordi det liksom-naive gjer teksten fleirtydig. Uroa som etter kvart veks fram medan ein les om korleis hovudpersonen går seg vill med vilje, er skildra med setningar som kommuniserer så mykje meir enn det som står på linjene, og som truleg vil vere utydeleg for eit barn. No kan barnelitteratur sjølvsagt vere fleirtydig. Ja, den er ofte på sitt beste fleirtydig. Likevel er det ein føresetnad at minst eitt av laga som kommuniserer noko til den som til dømes ikkje forstår ironi. Det nemnde høgdepunktet «Victor er en rotekopp» fungerer faktisk nettopp slik – er både parodi på peikeboksjangeren, og ei svært underhaldande peikebokaktig historie samstundes.
Feil adresse
«Kamilla & barna» er eit tidsskriftnummer fullt av talent som ikkje først og fremst tilbyr barnelitteratur – slik redaksjonen gir inntrykk av i den svært barnevenlege leiaren sin. I staden får lesaren servert mange engasjerande tekstar for eit eldre publikum, skrive av unge forfattarar. Tidsskriftet passar derfor neppe som julegåve for dei yngste, men kanskje kjenner du ein forlagsredaktør på jakt etter nye talent? Det er vanskeleg å spå, men eg trur nok vi snart får lese meir frå Nora Kristina Eide. Med «Kråkekjøtt» viser i alle fall Eide at ho kan skrive ungdomslitteratur med intens driv. Eg krev dessutan å få lese meir av Sebastian Krogh Eidbo!