Sveve i mørkret

Det er dristig gjort, å bruke opp tittelen sin allereie i den første setninga i ein roman. Men når ein har skrive meir enn femti bøker – rundt femten av dei for barn og unge – slik Ragnar Hovland har gjort, så har ein på sett og vis prøvd dei fleste andre måtane å opne ei bok på frå før. Så kvifor ikkje?

– Om noko skulle skje, sa Ingrid.

– Kva då skje? sa eg.

Så gjer det nettopp det: Noko skjer. Ingrid er sjuk utan å vite det, kjenner berre at ho har litt vondt, og så døyr ho brått. «Eg»-et i opninga, som er kjærasten til Ingrid og heiter Reiner, sit sørgjande att. Nokre vil nok meine at måten Hovland går fram på her, er minst like dristig som romanopninga: Han skriv seg opp imot ein av dei viktigaste mytane, diktar seg inn i og lagar ein ny variant av forteljinga om Orfeus og Evrydike, som er den store myten om tapt kjærleik og diktekunst i vår vestlege kulturkrins. Hovland har truleg ikkje gjort det utan å tenkje seg om, men skrifta hans synest ikkje akkurat å vere plaga av skjelvande prestasjonspress eller lammande nervøsitet. Tvert om er Om noko skulle skje nok ei umiskjenneleg hovlandsk bok: stram og stilsikker, men likevel ledig og laussluppen – open for all verdas alvor og galskap.

Sympatisk grep

Etter at Ingrid døyr mistar Reiner lysta til å leve – utan at han dermed har tenkt å ta livet av seg sjølv. Kvifor han ikkje vil leve, blir overtydande forklart i eit fint lite kapittel der Reiner fortel om den regntunge sommarkvelden då han møtte Ingrid. Dei søkjer begge ly i eit portrom, og medan dei står der, kjem to paraplyar – ein raud og ein grøn – svevande i mørke lufta. Dei grip paraplyane, set seg på sykkelen og syklar saman ut i regnet: «Og eg ville ikkje noko anna enn å vise Ingrid alt eg visste om».

Hovland klarer å framstille den emosjonelle tilstanden som Reiner har hamna i på ein truverdig måte, der tilværet kan vere både svevande lett og dødstungt på same tid. Det gjer han mellom anna ved effektivt å kombinere tullpreik med alvorsprat, som i ei replikkveksling der Kapteinen, ein av dei viktige personane i romanen, forklarer at det har blitt slutt på lange sjøreiser: «Folk toler det ikkje lenger. Det blir rett og slett for mykje for dei». Forteljaren sin reaksjon på denne frasa, er rett og slett sterk å lese, nettopp fordi den balanserer preiket med alvor, og fordi den kjem frå ein ungdom: «Eg nikka. Eg visste alt om slikt som blir for mykje for eit menneske». Her gjer Hovland som han ofte gjer: Han spreier om seg med frasar og flosklar, tek dei ikkje for gitt, men på alvor, og følgjer dei opp.

Resten av romanen handlar om Reiners reise ned i Underverda, der Kapteinen og hans gule hund hjelper han å finne attende til Ingrid. Den som kjenner myten om Orfeus og Evrydike, veit sjølvsagt litt om korleis det vil ende, men i tilfelle ungdomslesaren ikkje plukkar opp førelegget frå den greske myten, fortel også Kapteinen ei lita historie om Orfeo («Ein litt eldre fyr […], høg og bleik og med dårlege tenner») og Elvira, som ein pedagogisk parallell til myten. Det er eit like nødvendig som sympatisk grep, og minner meg om at myter gjerne blir vidareformidla på denne måten for unge, som grunnstoff i andre og – lat oss vere ærlege – meir catchy forteljingar.

Moderne og mytisk

Men om ikkje dei svevande paraplyane har hinta nok om at denne romanen ikkje berre stør seg til gamle, greske mytar, så gjer transportmidlet som Reiner og følgjet brukar for å kome seg til den andre verda det svært tydeleg at Hovland også lèt seg inspirere av moderne litteratur av det meir fantastiske slaget:

– Eit skåp, sa eg. – Eller ein kommode.

– Eit skåp, sa Kapteinen. – Kom.

– Eit skåp, ja, sa Percy. – Då manglar vi jo berre ei løve og ei heks.

– No skal ikkje du dumme deg, sa Kapteinen.

Referansen til C. S. Lewis og Narnia-bøkene er vanskeleg å gå glipp av, truleg også for ungdomslesaren. Også Lewis Carrolls bøker om Alice i Eventyrland synest å ha påverka denne forunderlege reisa til underlandet, og i tillegg gir Hovland liknande referansar til ferda ned Mississippi-elva som Mark Twain skildra i bøkene om Huckleberry Finn og Tom Sawyer, og til skattejakta som Robert Louis Stevenson dikta opp i Skatten på sjørøverøya.

Om noko skulle skje er med andre ord like mykje moderne eventyr som antikk myte. Ingen av referansane klarer likevel å gjere romanen til noko anna enn ei klassisk Hovland-historie: Her drikk dei vaksne brennevin så det renn etter. Det gjer forresten ungdomen òg (om enn litt meir varsamt). Og dyra, dei vil drikke brennevin, men blir nekta servering. Ein biverknad av romanen var for min del at eg brått kom til meg sjølv framfor hylla med whisky på Vinmonopolet, der eg stod og vog ei flaske irsk opp imot ei flaske skotsk. Men kan dette vere sunt for dei unge og ubesudla, då? Når eg les nyhendesaker om kropps- og prestasjonspress, om karrierejag, flinkis-tendensar og generasjon lydig, så tenkjer eg at, ja, kanskje kan det det.

Frå spøk til alvor, som jo er den viktigaste rørsla i Hovlands litteratur: Alt brennevinssnakket (her er også mykje preik om kaffikoppar og matbitar) er ikkje til plage for meg, men eg mistenkjer at ein del ungdomslesarar ikkje så lett lèt seg underhalde av det. Mange av høgdepunkta i boka dukkar rett nok opp i dialogen, slik dei ofte gjer i Hovland sine bøker, men etter dei første innleiande kapitla, blir det også vel mykje dialog i denne boka. Når Hovland kviler på så sentralt mytestoff, og når dette mytestoffet på mange måtar handlar om sjølve forteljekunsten, så tenkjer eg at han kunne tatt seg betre tid til nettopp å fortelje – ikkje berre gjennom dialogen, men også gjennom skildringar, refleksjonar og meir feinschmecker-aktige litterære grep. Dei svevande paraplyane er eit døme på det sistnemnde.

Sprelsk og spennande

Hovland legg også eit høveleg lag til forteljinga når han døyper ein detektivassistent for Moleskine – namnet på dei italienske notatbøkene som mange store forfattarar har brukt. Det same gjer han når han – utan å røpe for mykje – avsluttar romanen med eit kapittel som er identisk med eit som står tidlegare i romanen. Det skapar rett og slett ei verdig avslutning på forteljinga.

Om noko skulle skje er nok ikkje den beste ungdomsboka Hovland har skrive. Til dømes rører Fredlaus (2006) meg på ein heilt annan måte, kanskje fordi melankolien der verkar sterkare på meg enn sorga gjer her. Men med Om noko skulle skje har likevel Hovland skrive nok ei sprelsk og spennande forteljing, og han balanserer fint det moderne eventyret med eit mytisk grunnstoff som aldri går ut på dato.