Trygge omgivnader

Alvar er sympatisk. Han er søt, snill og sårbar, og snørret renn ustanseleg frå nasa hans, året rundt. I tillegg får han ofte «svaksjuka». Men han kan også bli sint – om enn ikkje ofte – og eit stykke ut i Christian Wiik Gjerde sin debutroman, etter at innflyttaren Magnus har dukka opp og laga krøll i vennskapsbanda mellom Alvar og Jens, får han heilt noia av sjalusi og bit Magnus til blods, før han raserer trehytta der gutane plar ha klubb. Vanlegvis tilgir Jens kameraten med det same, nærast utan å tenkje seg om, men brått held det ikkje lenger med eit enkelt «unnskyld». Alvar må leite etter helten i seg, og vise Jens at han er verd vennskapen.

Friskusar med tryggleiksbehov

Gulløya er namnet på øya som Magnus kjem flyttande til – ei øy i havgapet der Jens og Alvar helst leikar med kvarandre, men også med ei gammal dame med lilla hår som heiter Gulla. Med landskapsskildringane, og i tone og tematikk, skriv Wiik Gjerde seg inn i det eg – truleg litt for ivrig – er freista til å kalle den nye sunnmørslitteraturen, der mellom andre Maria Parr og Ingunn Røyset har bidrege dei seinare åra. Sunnmørsforfattarane plasserer bøkene sine på stadar som liknar på Sunnmøre. Dei gjer bruk av munnlege vendingar og dialektuttrykk frå Sunnmøre («Hårriheite!», seier dei, eller «Pikatre!»), og dei har ein lun humor. Ungane er ofte friskusar med eit visst tryggleiksbehov, og der finst alltid gamle folk som har både godt lynne og god tone med dei unge. Besteforeldre er tilsynelatande minst like viktige som foreldre, som oftast er opptekne med ein eller annan skrikarunge på arma.

Vellukka nostalgitripp

Estetikken er hovudsakleg tufta på trehytter, taustigar og strikka tøy. Jakta på firkløveren er med andre ord ein nostalgitripp så god som nokon: Wiik Gjerde prøver ikkje å halde tritt med tida når det gjeld teknologi og borna sine interesser – og godt er det, tør eg påstå. Ein kan sjølvsagt spørje seg, slik Cathrine Krøger gjorde i si melding av boka i Dagbladet (6.3.2016), om forteljingar utan app-ar og Netflix kan nå fram til dagens unge lesarar. Men ein kan like sjølvsagt svare ja, det kan dei vel, i minst like stor grad som framtidsvisjonar og andre fabulerande forteljingar kan det. Når romanuniverset er så trygg i sin eigen fiksjon som her, oppfattar eg problemstillinga omtrent like relevant som spørsmål om kvifor romanpersonar så sjeldan går på do eller gjer andre naudsynte ting. I eit så tidlaust univers som det Wiik Gjerde har skapt, saknar eg slett ikkje moderne tidsmarkørar. Det er ei gammal innsikt, som likevel kan formulerast igjen: Når realismen er vellukka er det ikkje berre fordi den speglar røyndomen, men også fordi den skapar ein røyndomseffekt.

På dette punktet er Jakta på firkløveren vellukka. Fiksjonen fungerer, eg tvilar sjeldan på forteljinga, den er sannsynleg. Wiik Gjerde gjer det også enkelt å leve seg inn i Alvar – få sympati for han og irritere seg litt over han – slik at lesaren vil han det beste, men også vil at han skal ta seg saman og gjere seg sjølv så god som han kan. Også språkleg er boka stabil, og sjølv om humoren stundom kan vere føreseieleg for ein vaksen lesar, så trur eg den er godt nok vove inn i forteljinga til at den vil fungere for unge. Her er dessutan mykje å humre over for ein vaksen lesar òg: «Du er den mest barnevennlege personen eg kjenner», seier Alvar på fornøyeleg vis til Gulla. Først og fremst er likevel Jakta på firkløveren ein barnevennleg roman.

Omstendeleg

Dessverre blir ikkje romanen så god som den sjølvtrygge fiksjonen gir meg håp om. Jakta på firkløveren er for lang, ikkje berre som heilskap, den er også omstendeleg, stundom langdryg innanfor dei einskilde kapitla, og irriterande gjentakande kapitla i mellom. Enkle og for så vidt artige poeng blir gjentatt for mange gonger, som at Alvar snorkar fælt, at felespelinga hans ikkje akkurat er vakker å lytte på, og at han helst drikk frå «høghæla» glas. Framdrifta i historia lid også av at lesaren på ny og på ny får utbrodert Alvar sine kjensler om kor vanskeleg det er at Jens ikkje vil vere venn med han. Når eg spør barnet i meg – som rett nok ikkje er fullt like påliteleg som ekte barnlege smaksdommarar – får eg til svar at dette blir litt masete i lengda.

Når plotet i romanen heller ikkje fengjer veldig – og når enkelte av spirane som blir sådd der, aldri verkeleg får gro – tenkjer eg på romanen først og fremst som ei veleigna høgtlesingsbok: Tempoet kler føljetongen betre enn den oppslukte lesinga. Stemninga i romanen er god, tankane og kjenslene den kvervlar opp er både viktige og vanskelege, og dei er skrivne fram på ein truverdig måte. Uvennskapen mellom Jens og Alvar blir til dømes heilt fysisk for lesaren, på ein måte som gjer rørande vondt, som når Jens nærast på instinkt rykkjer vekk frå Alvar og ropar at han ikkje skal røre han. Lese i små porsjonar, utan trong for den raske framdrifta, kan lesaren finne seg til rette i dette romanuniverset, og få tid til å reflektere grundig rundt vennskap og sjalusi.

Det knyt seg naturleg nok spenning til om og korleis Alvar og Jens vil ordne opp – for ikkje å seie kva slags forhold dei kjem til å ha til Magnus når forteljinga er over. Wiik Gjerde løyser ikkje i konflikten i ein grandios, forløysande episode, men lèt den vikle seg gradvis ut, før han rekker den heilt opp mot slutten. Slik går uvennskapen mellom Jens og Alvar gjennom ulike stadium, som små variasjonar over vanskelege former for samvere. Det er godt gjort, og opnar også for at ulike lesarar kan kjenne seg att på ulike stadar. I tillegg må det seiast at forfattaren er frigjerande frigjort frå tvangstrøyetronge kjønnsroller: Jakta på firkløveren handlar mest om gutar og menn, men kan få ringverknader i tråd med feminismen: Her får gutane fritt leike «far og far og barn». Dei har grineklubb, og lèt rett som det er kjenslene ta styringa – utan at dei spelar mindre fotball eller blir mindre tøffe av den grunn. Handlingsrommet deira er ope, og dei blir vurderte etter det dei gjer, ikkje etter kva kjønn dei er.

Eit eige språk

Det er mykje fint i Jakta på firkløveren, og det meste er fint på ein lite prangande måte. Sjarmerande detaljar smyg seg inn til lesaren, som når Alvar har «svaksjuka», når personane får «kronisk gåsehud» eller ser ut som eit «knurva ark i trynet» etter å ha bada. Dei tette banda og den nære omgangen mellom Alvar og Jens gjer slike uttrykk truverdige, og Wiik Gjerde klarer å varme lesaren med dei: Gutane har eit eige – sitt eige – språk. Likevel kviler altså romanen på eit plot som ikkje er solid nok til å bere ei så lang forteljing. I så måte er det talande at firkløveren i tittelen ikkje stig fram som nokon viktig handlingstråd eller noko viktig symbol i romanen. Først mot slutten gjer den til ei viss grad det, men til gjengjeld opplever eg at det eventyrlege potensialet som ligg i firkløveren først er utilstrekkeleg utforska, og så uttømt i ei handevending. Mot slutten av romanen inviterer Alvar til «ubursdag», etter modell frå Alice i Eventyrland. Det er ein artig gjenbruk, og eg tek meg i å tenkje at Wiik Gjerde gjerne kunne ha forsynt seg meir frå den barnelitterære kanon, og gjerne lånt ein ekstra dæsj av galskapen frå til dømes Carrolls bok. Det Jakta på firkløveren først og fremst manglar, er eit strammare plot med færre føreseielege repetisjonar.